Η ουράνια μπαλαρίνα

Η ουράνια μπαλαρίνα

Κατά τη διάσταση αυτής της απίστευτης χορογραφίας το τοπίο ξεφεύγει εντελώς από τη γήινη διάστασή του και μετουσιώνεται σε μια γιγαντιαία βύθιση εικονικής πραγματικότητας δημιουργώντας στο νυχτερινό της θεατή, ανάμικτα συναισθήματα δέους και έκστασης.
Τα πρώτα ίχνη του στον ουρανό είναι μια λάμψη έγχρωμη κι αμυδρή. Πιθανόν όποιος το βλέπει για πρώτη φορά να το περάσει για κάποιο τυχαίο σύννεφο, που το απαλό του φως σταδιακά δυναμώνει και μπορεί και να σβήσει για μερικά λεπτά.
Και ξαφνικά, ένα υπερθέαμα φωτίζει την αρκτική νύχτα. Πράσινες δέσμες φωτός που μοιάζουν με κινούμενο φίδι, εκτινάζονται, όπως σε ηφαιστειακή έκρηξη, ξεκινώντας λίγο πιο ψηλά από τη γραμμή του ορίζοντα, για να καλύψουν όλο τον ουράνιο θόλο, αλλάζοντας διαρκώς μορφή και ταχύτητα.
Στη συνέχεια, ακτινωτές φωτεινές δέσμες που μοιάζουν με τεράστιες δέσμες λέιζερ, ξεδιπλώνονται με εκπληκτική ταχύτητα, σε περισσότερους τώρα χρωματισμούς. Σαν ελλιπές ουράνιο τόξο, δίπλα στο αρχικό πράσινο, κίτρινες και ματζέντα φωτεινές ραβδώσεις, κυριολεκτικά χορεύουν στον ουρανό, αλλάζοντας διαρκώς κατευθύνσεις και ρυθμούς.
Ενώ το φαινόμενο αρχίζει να υποχωρεί, από την άλλη μεριά του ορίζοντα, εκτινάζεται μια άλλη πράσινη δέσμη φωτός που ξεδιπλώνεται προς τα πάνω σε σπειροειδή μορφή. Σε λίγα δευτερόλεπτα έχει καλύψει το μισό ουράνιο θόλο. Οι φωτεινές δέσμες, διαγράφονται, άλλες φορές τελείως καθαρές και εστιασμένες, ενώ άλλες, ελαφρά θολές, δίνοντας μια ιμπρεσσιονιστική αίσθηση του φωτός. Η μοναδική αυτή παράσταση, μπορεί να διαρκέσει από είκοσι λεπτά ως και μισή ώρα. Μετά, οι φωτεινές λάμψεις σβήνουν σταδιακά, μέχρι να εξαφανιστούν τελείως, αφήνοντας μόνο σκόρπια υπολείμματα έγχρωμων αψίδων, έως ότου να αναζωοπυρωθούν και πάλι σε μερικές ώρες, συνεχίζοντας την παράσταση στη δεύτερη πράξη. Το τοπίο, κατά τη διάρκεια της απίστευτης αυτής χορογραφίας, ξεφεύγει εντελώς από τη γήινή του διάσταση. Η λάμψη συχνά έχει πράσινο χρώμα, περιλαμβάνει, όμως, και κόκκινο, κίτρινο, γαλάζιο και μοβ. Το φαινόμενο διαρκεί από μερικές ώρες έως ημέρες, ενώ η βελτίωση στην πρόβλεψη ηλιακών εκρήξεων έχει συντελέσει στην ακριβή πρόβλεψη εμφάνισης Βορείου Σέλαος.
Το φαινόμενο αποδίδεται στην αλληλεπίδραση των ηλιακών σωματιδίων με το μαγνητικό πεδίο της γης. Κατά τη διάρκεια ηλιακών ανωμαλιών, το Βόρειο Σέλας εμφανίζεται σε σημεία, στα οποία ουδείς το περιμένει. Ο εντυπωσιακός φωτισμός που δημιουργεί το Βόρειο Σέλας, τον οποίο οι λαϊκές δοξασίες συνδύαζαν με μαγικές δυνάμεις, πνεύματα και κακούς οιωνούς, μπορεί να έχει τη μορφή φωτεινών τόξων, ζωνών, ακτινών, υφάσματος, ενώ τα σχήματα αυτά ενδέχεται να αναβοσβήνουν, να τρεμοπαίζουν ή να μοιάζουν πως εκρύγνηνται.
Οι ειδικοί εκτιμούν ότι λιγότεροι από το 5% του γήινου πληθυσμού έχουν δει Βόρειο Σέλας, οι περισσότεροι από αυτούς κάτοικοι των βορείων περιοχών της γης. Αν και οι πιθανότητες για κάποιον να δει το φαινόμενο αυξάνονται εάν βρίσκεται σε μεγάλο υψόμετρο, το Βόρειο Σέλας μπορεί να είναι ορατό και σε σκοτεινές νύχτες, ιδιαίτερα γύρω από τα μεσάνυκτα. 

Παρατηρείται σε δύο ζώνες στο βόρειο και νότιο ημισφαίριο (βόρειο και νότιο σέλας) μεταξύ γεωγραφικών πλατών 75ο έως 60ο και σπανίως σε μικρότερα πλάτη. Ένα πολικό σέλας μπορεί να φαίνεται σε μας σαν μια κουρτίνα που απλώνεται στον ουρανό, αλλά η αλήθεια είναι ότι από τη Γη βλέπουμε μόνο ένα μικρό τμήμα του. Από το διάστημα φαίνεται σαν ένα δαχτυλίδι κεντραρισμένο και μετακινούμενο γύρω και πάνω από τους πόλους. Κατά τη διάρκεια της εμφάνισης του τέτοια δαχτυλίδια δημιουργούνται ταυτόχρονα γύρω από το Βόρειο και το Νότιο Πόλο και το μεγαλύτερο τμήμα τους βρίσκεται πάνω από τη σκοτεινή πλευρά της Γης (για αυτό οι καλύτερες ώρες για παρατήρηση είναι μεταξύ 10 μ.μ. - 3 π.μ.). Το μέγεθός τους ποικίλλει σημαντικά. Μια μεγάλη ηλιακή έκρηξη προκαλεί ένα πιο "παχύ" δαχτυλίδι, που γίνεται ορατό και σε χαμηλότερα γεωγραφικά πλάτη, γεγονός πάντως ιδιαίτερα σπάνιο.
Μια άλλη ενδιαφέρουσα πτυχή του φαινομένου αφορά στα χρώματα που παρατηρούνται. Για να καταλάβουμε από τι εξαρτώνται τα χρώματα σε ένα πολικό σέλας, ας αναλογιστούμε τι χαρακτηρίζει τη γήινη ατμόσφαιρα. Μπαίνοντας στην ανώτερη ατμόσφαιρα, τα ηλεκτρικά φορτισμένα σωματίδια συγκρούονται με διάφορα αέρια που περιβάλλουν τη Γη. Αυτή η πρόσκρουση εκλύει ενέργεια που βλέπουμε ως χρωματισμένο φως. Κάθε αέριο όμως έχει το δικό του φως. Είναι σαν το "αποτύπωμά" του, αφού κανένα αέριο δεν έχει ίδιους χρωματισμούς με άλλο. Αυτή η χρωματική μοναδικότητα κάθε αερίου, που εξαρτάται από το μήκος κύματός του, καλείται φάσμα.
Συνεπώς τα χρώματα που χαρακτηρίζουν το πολικό σέλας καθορίζονται από τα ατμοσφαιρικά αέρια. Στην ιονόσφαιρα, όπου λαμβάνουν χώρα αυτές οι συγκρούσεις, τα εισερχόμενα σωματίδια συναντούν οξυγόνο και άζωτο. Το πρώτο δίνει κυρίως πράσινο χρώμα (και λιγότερο βαθύ κόκκινο), ενώ το δεύτερο μόνο κόκκινο. Επίσης εκλύεται μπλε και μοβ χρώμα, που όμως δύσκολα γίνεται αισθητό από την ανθρώπινη όραση.
Εκτός από χρώμα, όμως, το βόρειο σέλας έχει και ήχο! 'Η τουλάχιστον έτσι διατείνονται αρκετοί παρατηρητές του. Μέχρι τώρα πάντως οι επιστημονικές απόπειρες καταγραφής ήχου απέτυχαν να το αποδείξουν. Πώς όμως να αγνοήσει κάποιος τις ατέλειωτες μαρτυρίες, που πάνε αιώνες πίσω;
Δύο είδη ήχων έχουν αναφερθεί να συνοδεύουν το βόρειο σέλας. Ο πρώτος μοιάζει με θρόισμα που μεταβάλλεται με την κίνησή του, ενώ ο δεύτερος θυμίζει τον ήχο που παράγει ο στατικός ηλεκτρισμός.
Το πρόβλημα και στις δύο περιπτώσεις είναι ότι, αν παραγόταν ήχος από το βόρειο σέλας, θα υπήρχε μεγάλη καθυστέρηση μεταξύ του οπτικού ερεθίσματος (της κίνησης) και του ακουστικού, όπως μεταξύ αστραπής και βροντής. Επίσης, ο αέρας ανάμεσα στο βόρειο σέλας και σε μας είναι τόσο αραιός, που δύσκολα μπορεί να μεταφέρει ήχους σε τόσο μεγάλη απόσταση. Η πιθανότερη εξήγηση είναι ότι ο ήχος παράγεται στο κεφάλι του παρατηρητή.
Αυτό δεν σημαίνει ότι είναι προϊόν της φαντασίας του, αλλά ότι δημιουργείται από "διαρροή" ηλεκτρικών ερεθισμάτων από τα νεύρα που μεταφέρουν τα οπτικά μηνύματα από το μάτι στον εγκέφαλο, προς το τμήμα του εγκεφάλου όπου γίνεται η επεξεργασία των ήχων. Σε ένα πολύ ήσυχο περιβάλλον, όπου δεν υπάρχουν ακουστικά ερεθίσματα, ο εγκέφαλος επεξεργάζεται αυτές τις ελάχιστες "διαρροές". Αυτή η εξήγηση δοκιμάστηκε πειραματικά από κάποιους ερευνητές, οι οποίοι καλύπτοντας τα μάτια τους παρατηρούσαν ότι έπαυε και ο ήχος. Όσον αφορά στο δεύτερο είδος ήχου, ίσως να παράγεται από τα ισχυρά ηλεκτρομαγνητικά πεδία που σχετίζονται με το πολικό σέλας. Ακόμα όμως δεν έχει δοθεί κάποια ικανοποιητική επιστημονική απάντηση. 

ΣΕΛΑΣ ΤΩΝ ΑΝΤΗΧΗΣΕΩΝ 

Μια γυναίκα λούζεται στην άμμο
Και πέφτουν τα φιλιά της στον αφρό
'Αστρα και μέδουσες προσμένουνε την ιπποκάμπη
Το τηλεσκόπιον εν εγρηγόρσει
Ρουφά το γλεύκος τ' ουρανού
Ο γαλαξίας μετουσιώνεται
Τρέφει τις νοσταλγίες του κ' έπειτα σβήνει
Σαν φως που πια κουράστηκε να περιμένει
Γλυκειά η αναμονή της γυναικός που ελούσθη
Μέσα στο σκότος την συνήντησε ο κουρσάρος
Η καρατόμησις του εχθρού του δεν τον εμποδίζει
Να σχίσει την χλαμύδα του να φανερώσει
Στα μάτια της καλής του
Τα μυστικά των κοιμισμένων πέρα ως πέρα
Μια νύχτα
Δυο νύχτες
Κ' έπειτα φως μέσα στο μέγα πλήθος που κραυγάζει
Κάτω από τον θόλο της ηχούς ενός αιώνος.

Α.Εμπειρίκος

Εξ ομμάτων δ' ήστραπτε σέλας

Αισχύλος

"Ω, Σμίνθιε Απόλλων, τι σε χρη προειπείν. Πότερον ήλιον τον του φωτός ταμίαν και πηγήν της ουρανίου αίγλης, ή νουν, ως ο των θεολογούντων λόγος, διήκοντα μεν διά των ουρανίων, ιόντα δε δι' αιθέρος επί τα τη δε πότερον αυτόν τον των όλων δημιουργόν, ή πότερον δευτερεύουσαν δύναμιν, δι'ον Σελήνη με κέκληται Σέλας, Γη δε τους οικείους ηγάπησεν όρους, θάλαττα Δε ουχ υπερβαίνει τους ιδίους μυχούς; Φασί γαρ του χάους κατειληφότος τα σύμπαντα και πάντων συγκεχυμένων και φερομένων την άτακτον εκείνη αειδή φοράν. Σε εκ των ουρανίων αψίδων εκλάμψαντα σκεδάσαι μεν το χάος εκείνο, απολέσαι δε τον ζόφον, τάξιν δ' επιθείναι άπασιν. Αλλ' ω Σμίνθιε και Πύθιε από σου γαρ αρξάμενος ο λόγος εις Σε καταντήση, ποίαις σε προσηγορίαις προσφέγξομαι; Οι μεν Σε Λύκιον λέγουσιν, οι δε Δήλιον, οι δε Ασκραίον, άλλοι δε Ακτιον, Λακεδαιμόνιοι δε Αμηκλαίον, Αθηναίοι Πατρώον, Βραγχιάτην Μιλήσιοι. Πάσαν πόλιν και πάσαν χώραν και παν έθνος διέπεις. Μίθραν Σε Πέρσαι καλούσιν, Ωρον Αιγύπτιοι. Συ γαρ τας ώρας εις κύκλον άγεις. Διόνυσον Θηβαίοι, Δελφοί δε διπλή προσηγορία τιμώσιν Απόλλωνα και Διόνυσον λέγοντες. Περί Σε Θουρίδες, περί Σε Θυάδες, παρά Σου και Σελήνη την ακτίνα λαμβάνει. Χαλδαίοι δε άστρων ηγεμονήα λέγουσιν."

Μια από τις πολλές επικλήσεις των Αρχαίων Ελλήνων προς τις θεότητες του Ήλιου.